Mistletoe and crown defoliation in pine stands

W ostatnich latach porażenie przez jemiołę staje się coraz poważniejszym problemem zarówno dla całych drzewostanów, jak i pojedynczych drzew. Rodzaj Viscum obejmuje około 100 zimozielonych wieloletnich roślin półpasożytniczych, z których większość występuje w południowej Azji, Afryce, wschodniej Australii i Europie. Organizm ten potrafi dostosować się do szerokiego
zakresu warunków siedliskowych, o czym świadczy jego zdolność do wzrostu na wielu roślinach żywicielskich (ponad 450 gatunków i odmian drzew). Masowe porażanie drzewostanów sosno−
wych przez jemiołę, zwłaszcza Viscum album ssp. austriacum, stanowi duże wyzwanie dla gospodarki leśnej, ponieważ może ograniczać wzrost wtórny Pinus sylvestris w stopniu istotnym dla leśnictwa. Jemioła ma aparat fotosyntetyczny, ale od swojego gospodarza – oprócz wody i soli mineralnych – pobiera także węgiel. Tym samym przyczynia się do osłabienia kondycji rośliny żywicielskiej poprzez ograniczenie przyrostów rocznych, pogorszenie rozwoju szyszek i jakości nasion, zmniejszenie aparatu asymilacyjnego, zwiększenie podatności na choroby zakaźne i ataki szkodników, a nawet obumieranie drzew. W Europie okresowe susze pozytywnie wpływają na podatność drzew na porażenie przez tego półpasożyta. Celem pracy była prognoza uszkodzeń drzewostanów sosnowych na podstawie stopnia porażenia jemiołą. Ocenę stanu zdrowotnego drzewostanów sosnowych porażonych przez jemiołę przeprowadzono w Nadleśnictwie Włocławek (RDLP Toruń). Badano drzewostany zlokalizowane w 3 leśnictwach: Lipiny (52,70 N, 18,90 E), Poraza (52,65 N, 18,96 E) i Szpetal (52,90 N, 18,70 E). Leśnictwo Lipiny położone jest w pobliżu Zakładów Azotowych „Anwil”, gdzie obowiązuje 3 strefa zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza. Leśnictwo Poraza położone jest w odległości 2 km od składowiska odpadów komunalnych w Machnaczu. Leśnictwo Szpetal graniczy bezpośrednio z rzeką Wisłą. Obszar badań obejmował drzewostany sosnowe w wieku od 50 do 121 lat. Zinwentaryzowano łącznie 780 drzew (ryc. 1). Stopień defoliacji określono na podstawie ubytku aparatu asymilacyjnego sosny [%], wykorzystując „Atlas ubytków aparatu asymilacyjnego drzew leśnych” (Borecki i Keczyński 1992) (tab. 1; ryc. 3). Sosny porażone przez jemiołę stanowiły 53,8% wszystkich drzew (ryc. 2). Oszacowano prawdopodobieństwo defoliacji w zależności od liczby osobników jemioły i wieku drzew (tab. 2; ryc. 4), od wieku drzewa, liczby osobników jemioły i lokalizacji drzewostanu (tab. 3; ryc. 5), od lokalizacji (tab. 4; ryc. 6) oraz od wieku i lokalizacji drzewostanu (tab. 5; ryc. 7). Zaobserwowano, że niezależnie od wieku drzew prawdopodobieństwo defoliacji w stopniu 3 rośnie wraz ze wzrostem liczby osobników jemioły. Z przeprowadzonych badań wynika, że prawdopodobieństwo znacznego ubytku aparatu asymilacyjnego wzrasta wraz z nasileniem występowania jemioły niezależnie od wieku drzewa. Drzewo, na którym występuje więcej niż 10 osobników jemioły, ma wysokie prawdopodobieństwo defoliacji w stopniu 3; przy tej liczbie osobników jemioły nie ma drzew o niższej defoliacji. Wyjątek stanowią drzewa 121−letnie, dla których w zasadzie liczba osobników jemioły nie wpływa na prawdopodobieństwo defoliacji w stopniu 3. Następnie przeanalizowano zależność defoliacji w zależności od wieku drzew, a także od liczby osobników jemioły na drzewie. W badanych drzewostanach dominowały defoliacje stopnia 2 (Lipiny i Poraza) oraz stopnia 3 (Szpetal). W porównaniu ze średnią krajową stopnie te charakteryzowały się niskim udziałem i wynosiły odpowiednio 15,4 i 1%. Można przypuszczać, że sąsiedztwo zakładów azotowych lub składowiska odpadów nie przyczyniło się do zwiększenia stopnia uszkodzenia sosny.
Stale pogarszający się stan drzewostanów sosnowych zaatakowanych przez jemiołę stanowi nowe wyzwanie dla gospodarki leśnej oraz leśników i naukowców, którzy stoją przed koniecznością
opracowania skutecznych metod zwalczania tego półpasożyta. Promowanie lokalnej i regionalnej różnorodności biologicznej lasów na poziomie ekosystemu może mieć praktyczne implikacje
dla ochrony i zarządzania lasami sosnowymi.