Less and less roe deer in the forest – population and habitat reasons

Liczebność saren C. capreolus w Polsce w drugiej połowie XX w. wykazywała tendencję wzrostową,po czym w XXI w. ustabilizowała się. Odmienna sytuacja miała miejsce w Puszczy Zielonka koło Poznania, gdzie populacja tego gatunku zmniejszała zagęszczenie od końca lat 90. XX w. Równolegle na tym terenie rozpoczął się wzrost liczebności danieli D. dama. Konsekwencją było ograniczanie odstrzału saren, a zwiększanie pozyskania łowieckiego danieli (ryc. 1). Celem badań prowadzonych od wiosny 2015 r. do wiosny 2019 r. było wskazanie populacyjnych przyczyn niskiego zagęszczenia saren w tym kompleksie leśnym. Oceny liczebności saren prowadzone w latach 2015−2019 metodą liczeń tyralierą i estymowane za pomocą modelu GLMM zakładającego rozkład Poissona z korektą inflacji wartość zerowych (tab. 1) wykazały niskie zagęszczenie – średnio 3,4 osobn./100 ha lasu – oraz przewagę samic nad samcami (tab. 2). Populacja odznaczała się typową płodnością – 1,8 ciałka żółtego na owulująca samicę – ale bardzo niskim przyrostem młodych jesienią: 0,3 koźlaka na kozę. Pozyskanie łowieckie było niewielkie (tab. 3) i służyło uzyskaniu danych o masie ciała, płodności i strukturzewieku w tej populacji. Masa ciała różniła się w zależności od płci i wieku (ryc. 2; tab. 3 i 4) i wynosiła średnio: rogacze 15,6 kg, kozy 14,2 kg, a koźlęta 9,3 kg. Średnia wieku wśród dorosłych samic wynosiła 4 lata (tab. 5) i była typowa dla tego gatunku w zachodniej Polsce. Badania wykazały, że zmniejszaniu zagęszczenia saren w Puszczy Zielonka towarzyszył spadek masy ciała osobników dorosłych i koźląt. Masa tuszy była o około 10% mniejsza w porównaniu z latami 70. XX w., mimo że wówczas zagęszczenie saren było większe. Ponadto w tym samym okresie przyrost młodych oceniany jesienią zmniejszył się z 0,7 do 0,3 koźlaka na samicę. Tymczasem w monitorowanej w analogicznym okresie populacji saren w okolicach Czempinia (70 km na południe od Puszczy Zielonka) masa ciała zwiększyła się o około 10%, a przyrost młodych zmienił się nieznacznie: z 0,8 do 0,7 koźlaka na samicę w okresie jesieni. Spadek masy ciała saren w Puszczy Zielonka wynikał najprawdopodobniej z ograniczenia dostępu do pokarmu bogatego w składniki pokarmowe i o małej zawartości błonnika, a więc zwłaszcza do roślinności zielnej. Taki pokarm jest niezbędny dla saren, które, choć są przeżuwaczami, mają mały żołądek i selektywnie pobierają pożywienie.
Przyczynami ograniczenia zasobów pokarmowych dla saren w Puszczy Zielonka mogło być:
– zmniejszenie obecności i dostępności nasłonecznionych powierzchni otwartych, w związku z odchodzeniem od rozległych rębni zupełnych na rzecz niewielkich rębni gniazdowych, a następnie grodzeniem upraw leśnych płotami z siatki;
– ubożenie runa leśnego w konsekwencji zmniejszającej się transmisji światła słonecznego w drzewostanach na siedliskach lasowych, gdzie coraz liczniej występował dąb i inne gatunki liściaste, a także na siedliskach borowych, gdzie nastąpiła inwazja czeremchy amerykańskiej;
– wzrost liczebności danieli – zwierząt obcych w krajowej faunie, które są konkurentami wobec saren.